uyuz hastalığına ilişkin kafanıza takılanlar
ülkede covid tırmanışa geçti. bu arada covidden bile önce olan bir başka salgın uyuz hastalığı idi ki, o da sonbahara girmemiz ile birlikte yeniden artış gösterdi. salgında yükselen sayıları bize gelen reçete sayısından takip edebiliyoruz. bu konuda bize çok reçete geldiği için sürekli soru yanıtlamakla da geçiyor günlerimiz.
evet bu hafta sonu öyle şeyler öğrendim ki resmen heyecan içinde bir şey daha kapayım diye okudukça okuyorum coştukça coşuyorum. uyuza merakım neden arttı. bütün gün uyuzlu hastalarla konuşmakla geçiyor günüm eczanede ve havaların soğuması ile vaka sayısında belirgin bir artış var..
uyuz hastalığının kuluçka süresi ne kadardır ve bulaşıcılık ne kadar sürer?
ilk bulaşmadan sonra iki ile beş hafta sonrasında, yeniden bulaşmada ise bir ile dört gün sonra şikayetler ortaya çıkar. uyuz böcekleri deride bulunduğu sürece uyuz bulaşıcıdır. bu bilgi neden önemli.. bir aileden bir kişi bile uyuz olsa ve diğer fertler kaşınmasa bile onlara da geçmediğini düşünemeyiz.. ve eğer geçtiyse o bir kişinin tedavisi ile uyuz hastalığının kökü kazınamaz. eczaneye gelenlerin bir yıldır çekiyorum 2 yıldır çekiyorum diye söze girmeleri bununla da ilgili diye düşünüyorum. bir kişide varsa sadece o kişinin tedavisine yönelindiğini doktor reçete etmiş olmasına rağmen bizde hastalık yok diyerek sadece kaşınanın ilaçlarının alındığını görüyorum. ve tek tek anlatıyorum onlara da geçti ise iyileşene de geri bulaşım olacağını bir ya da iki kişinin ilacı sürmesinin tek başına yetmeyebileceğini ve ilacın deriye kullanımına göre dördüncü gün evde tam ve köklü bir temizlik yapmazlarsa ilaç sürmelerinin işe yaramayacağını anlatıyorum. biz hep temizlik yaptık yanıtı geliyor. hayır diyorum temizlik yapıp durmanız da yeterli değil derinizde taşırken ev temizliği eşyalara yayılmasını önler. ama bitirmez. ve bu kadar konuşmadan sonra biz sadece hasta olana ilaç alalım diyorlar.. dolayısıyla bu yazıyı yazmak da bana farz oldu denilebilir.. sürekli aynı soruları yanıtladığımı fark edince bir yazıda toparlamak istedim. biraz kendim yazdım, biraz netten yardım aldım. sorular ve yanıtlarla devam edelim.
gelen hastalarda tanı konusunda sorular oluşuyor. bir testi filan yok mu doktor uyuz olduğumu nasıl anladı sorusu bize çok çok sık geliyor. çünkü uyuz hastalığının kötü bir imajı var ve buna yakalanmış olmak istemiyorlar. bu hastalığın gece boyu çıldırtan kaşıntıları yaşıyor olmanın zorluğu yanısıra psikolojik de bir baskısı var.. oysa uyuz salgını var ülkede.. ancak yakalanan kişi salgın olduğunu anlayınca kendi içinde bir nebze rahatlıyor. ama muhtemel ki yine de çevresinden gizliyor. ve belki de toplum içinde dolaşmaya devam ediyor. bu da salgının büyümesinde rol oynuyor..
o halde tanıdan başlayalım işe ve öğrenelim; uyuz hastalığının tanısı nasıl koyulur?
tanı genellikle klinik bulgularla yapılır. gece artan kaşıntı en tipik işarettir.. gündüz sakin geçerken gece kaşınma müthiş artar.. bunun için doktor hastanın anamnezini alır ve ardından fizik muayene yapar. çoğunlukla, uyuz akarının yol açtığı semptomlar tanı için yeterli olsa da bazı durumda hekim, doku örneği alarak laboratuvar testi yapılmasını da isteyebilir. kişiye uyuz hastalığı tanısı koyulduğunda hekim, uyuz hastalığı belirtileri olmasa bile aile bireylerini kontrole çağırabilir. bunun sebebi aynı evde yaşayan kişilere uyuz hastalığının bulaşma riskinin yüksek olması ve uyuz hastalığının bulaştıktan sonra ilk belirtilerini göstermesinin 2 ile 6 haftayı bulmasıdır.
uyuz hastalığı nedir?
0,3 ile 0,5 mm. boyutunda, gözle görülmesi pek mümkün olmayan akarın neden olduğu uyuz hastalığı, akarın cilde girmesi ile oluşur. cildin üst katmanlarında tüneller açarak ilerleyen akar, yaklaşık 4 ile 8 hafta kadar yaşar. ancak bu süre boyunca açtığı tünellere yumurta ve dışkı bırakır. ciltte reaksiyona neden olan bu durum, şiddetli kaşıntıya yol açar. tedavi edilmediğinde ise ciltte döküntü, yara ve farklı enfeksiyonların oluşmasına neden olur. bıraktığı yumurtalar ile çoğalan akarlar, insan vücudu dışında 1 ile 2 gün kadar hayatta kalabilir. bu yüzden, toplu yaşanan yerlerde kişiden kişiye bulaşma ihtimali çok daha yüksektir. akarın, derinin üst katmanlarında açtığı tüneller, bıraktığı yumurta ve dışkı son derece şiddetli bir kaşıntıyı beraberinde getirir. sıklıkla parmak araları, bilek, dirsek, ayak, göbek çevresi ve koltuk altında kaşıntıya neden olan hastalık, kişinin genel sağlık durumunu için tehdit oluşturmasa da hayat kalitesini oldukça düşürür.
uyuz hastalığı nasıl bulaşır?
uyuz, son derece kolay bulaşan bir hastalıktır. hastalığın görülme sıklığı sonbahar ve kış aylarında artış gösterir. okul, hastane, bakım evi ve kışla gibi yerlerde çok daha sık rastlanan uyuzun kaynağı, halk arasında uyuz böceği olarak bilinen bir akardır. uyuz, aile bireyleri arasında da sıklıkla bulaşır. hastalığın bulaşma şekli, ten teması ile olabileceği gibi ortak kullanılan yatak, çarşaf, havlu ve kıyafetler de hastalığı taşıyabilir. bunun sebebi akarın insan vücudu dışında 3-4 gün kadar yaşayabilmesidir. her yaş ve cinsiyetten kişide görülen uyuz hastalığının kişisel hijyenine özen göstermeyen insanlarda görüldüğüne inanılsa da bu doğru değildir. uyuz hastalığının kişisel hijyen ile direkt olarak alakası bulunmaz. hastalığı taşıyan bir kişi ile tokalaşmak ya da sarılmak da uyuz hastalığının sağlıklı kişiye bulaşmasına neden olabilir.
uyuza sebep olan parazit sağlıklı kişiye geçtiğinde, deri altına girerek burada tüneller açar ve hızla ürer. ilk belirtilerin ortaya çıkması, 2 ile 6 hafta kadar sürer ancak bu süre içinde de uyuz hastalığı kişiden kişiye bulaşabilir. daha önce uyuz hastalığına yakalanan bir kişide belirtiler daha erken dönemde ortaya çıkabilir.
hayvandan insana bulaşır mı?
hastalığın uyuz hastalığı olan hayvanlardan insanlara bulaşması olası olsa da bu durumda insandan insana bulaşan uyuzdan farklı olarak belirtiler 1-3 saat içinde ortaya çıkar. hayvandan insana geçen uyuz akarı, deri içinde giremez ve kısa süre içinde ölür.
uyuz hastalığının belirtileri nelerdir?
yaygın, parazitik bir rahatsızlık olan uyuz hastalığı, genellikle bilek, dirsek, koltuk altı, göğüs, bel, kalça, ayak ve parmak aralarında kaşıntıya yol açar. kadınlarda meme uçlarında, erkeklerde ise genital bölgede kaşıntı ve lezyonlar görülebilir. çocuklarda kulak arkası, yüz, avuç içi ve ayak tabanında da kaşıntı oluşabilir. akarların açtığı tüneller cilt yüzeyinden çıplak gözle görülebilir. kişinin yaşam kalitesini düşürecek kadar şiddetli kaşıntıya yol açan uyuz hastalığı, kaşıntının neden olduğu tahrişe bağlı olarak farklı cilt enfeksiyonlarının oluşmasına da neden olabilir. bu yüzden aşağıdaki belirtilerin varlığında mutlaka hekime başvurulmalıdır.
-özellikle geceleri artan şiddetli kaşıntı,
-cilt yüzeyinde özellikle parmak aralarında akarın yol açtığı beyaz ya da gri renkli 1-10 mm uzunluğunda çizgiler,
-sıcak banyo ile artış gösteren kaşıntı,
-akarın neden olduğu tünellerin üst kısmında kir birikimi, siyah nokta benzeri oluşumlar,
-cilt yüzeyinde inci tanesine benzeyen, içi sıvı dolu lezyonlar,
-yaygın şekilde kızarıklık, döküntü ve yara varlığı.
uyuz hastalığı nasıl tedavi edilir?
bunun en etkin tedavi yollarından birisi orijinal formülü ile labaratuvarda hazırlanmış katranlı kükürtlü bir karışım olan wilkinson pomaddır.. küçük çocuklar için seyreltilmiş formu kullanılmalıdır. bebekler için ise düşük oranda kükürtlü vazelinli pomad hazırlanır. bu pomadı boyundan aşağı cinsel organlar dahil üç gün boyunca sürüp aynı kıyafetler ve çarşaflarla yatarak dördüncü gün banyo yapmak ve tüm evi elden geçirecek şekilde bir büyük temizliğe girmektir.. kullanılmış olan tüm çarşaflar giysiler havlular vb 60 derecede yıkanıp kızgın ütü ile ütülenmelidir. yıkanamayan her türlü malzeme 15 gün ağzı sıkı kapalı bir naylon torbada da bekletilmelidir.. evin ilaçlanması da aynı zamanda olursa işlevseldir. yıkanamayan halı, yatak gibi eşyalar çok iyi süpürülmeli ve elektrikli süpürgenin torbası atılmalıdır. uyuz akarının bulunduğu düşünülen yüzeyler ise çamaşır suyu ve sıcak su ile temizlenebilir.
bir başka seçenek oral yolla alınan ilaçlardır. bu ilaçlar kullanacak kişilerin tek tek kiloları hesaplanarak tüm aile fertlerinin aynı zamanda kullanımı ve yumurtlama dönemi olan 8. gün de aynı şekilde içilmesi ve yine o gün bir büyük temizlik organize edilmesi önemlidir.
uyuz hastalığından nasıl korunulur?
uyuz hastalığından korunmanın en etkin yolu, uyuz olan kişi ile direkt cilt temasından kaçınmaktır. uyuz bulaşan kişinin nevresim, havlu ve giysileri yıkanmadan kullanılmamalıdır. bu ürünler en az 60°c sıcak suyla yıkanmalı ve kızgın ütü ile ütülenmelidir. olası kuluçka süresi de dikkate alındığında uyuz olduğunu bilemeyeceğimiz kişilerle de ortak eşya kullanımı risk faktörüdür.
eczacı aynur uluç